معرفی محصول

کنجاله آفتابگردان محصول جانبی استخراج روغن از تخمه آفتابگردان است. از نظر تولید، چهارمین کنجاله مهم روغنی بعد از کنجاله سویا، کنجاله کلزا و کنجاله پنبه ­دانه است. کنجاله آفتابگردان را می توان از دانه­ های کامل یا پوست ­شده تهیه کرد و می ­تواند به صورت مکانیکی و/یا با حلال استخراج شود. کیفیت کنجاله آفتابگردان به ویژگی­های گیاه (ترکیبات بذر، نسبت پوست به دانه، پتانسیل پوست­گیری، شرایط رشد و ذخیره ­سازی) و به شیوه فرآوری (پوست­گیری، استخراج مکانیکی و/یا با حلال) بستگی دارد. در حالی که کنجاله آفتابگردان استخراج شده با حلال اصلی­ترین نوع کنجاله آفتابگردان موجود در بازار است، کنجاله­ های آفتابگردان غنی از روغن که با فشار مکانیکی به دست می­ آیند تنها از دهه 2000، و با توسعه کشاورزی ارگانیک و تولید روغن در مزرعه، محبوبیت بیشتری پیدا کرده­اند.

تخمه های آفتابگردان روغنی حاوی حدود 20 تا 30 درصد پوسته هستند که اغلب قبل از استخراج روغن حذف می شوند. این امر به دلیل اثرات مضر پوست بر فرآیند روغن­گیری است؛ پوست­ها مانع استخراج روغن می­شوند و کیفیت روغن و کنجاله را کاهش می­دهند. برخی از گونه ­های آفتابگردان پوست نازک­تری دارند که جدا کردن آنها دشوارتر است. در این موارد، پوست‌گیری توصیه نمی‌شود زیرا ممکن است منجر به از دست دادن روغن شود و هزینه‌های استخراج را بدون افزایش کیفیت روغن و کنجاله آفتابگردان افزایش می‌دهد.

استخراج با حلال منجر به محتوای چربی کمتری می­شود، در حالی که پوست­گیری باعث کاهش محتوای فیبر می­شود، اما کنجاله ­ای غنی از پروتئین را به همراه دارد. کنجاله­های حاصل از دانه­های کاملاً پوست­ شده (پروتئین بالا، فیبر پایین)، کنجاله­ های نیمه پوست­ شده و کنجاله­ های با پوست (پروتئین متوسط، قیمت مناسب، فیبر بالا) سه نوع کنجاله آفتابگردان هستند، که تفکیک واضحی بین آن­ها وجود ندارد.

ترکیبات و اجزای محصول

کنجاله آفتابگردان یکی از کنجاله­های پروتئینی اصلی است که برای تغذیه دام به ویژه برای نشخوارکنندگان استفاده می­شود. این محصول به طور کلی یک محصول با ارزش و ایمن است. میزان معمول پروتئین آن حدود 29-33٪ ماده خشک برای کنجاله ­های باپوست و 35-39٪  ماده خشک برای کنجاله ­های پوست­شده و نیمه ­پوسته شده است. محتوای فیبر مستقیماً با وجود پوست­ها مرتبط است: فیبر خام بین 27 تا 31 درصد ماده خشک، برای کنجاله­ های باپوست و 20 تا 26 درصد برای کنجاله ­های پوست­ شده و نیمه پوست ­شده متغیر است. محتوای لیگنین(lignin) در محدوده 9-12٪ حتی برای کنجاله­ های پوست­ شده، میزانی قابل توجه و با ارزش است. کنجاله‌های آفتابگردان استخراج‌شده با حلال حدود 2 تا 3 درصد ماده خشک، حاوی روغن هستند، اما کنجاله‌های استخراج‌شده به‌صورت مکانیکی بسته به میزان فشار و پرس ممکن است تا 30 درصد روغن داشته باشند. این محتوای روغن انرژی ناخالص بالاتری به کنجاله حاصل ­شده می­دهد (22 مگاژول به ازای هر کیلو ماده خشک یا بیشتر در مقابل 19 مگاژول برای کنجاله­های استخراج شده با حلال)، اما این کنجاله­ های مذکور حاوی پروتئین کمتری نسبت به کنجاله­ های استخراج شده با حلال هستند.

یکی از ویژگی‌های خاص و بارازش کنجاله آفتابگردان عدم وجود مواد ضدتغذیه‌ای ذاتی در آن است؛ برخلاف سایر کنجاله­های روغنی از جمله سویا، کلزا یا پنبه، نیازی به حرارت دادن یا توجه خاصی پیش از تغذیه ندارد.  کنجاله آفتابگردان از آمینو اسیدهای حاوی گوگرد، به ویژه متیونین[1]، نسبت به سایر منابع پروتئینی غنی­تر است، اما محتوای لیزین آن بسیار کمتر از کنجاله سویا است (3.5 درصد  در مقابل 6.1 درصد از پروتئین). کنجاله آفتابگردان همچنین منبع ارزشمندی از کلسیم، فسفر و ویتامین­های گروه B است.

کنجاله آفتابگردان ماده­ای با ترکیبات متنوع است که پروتئین، فیبر و چربی بسیار بیشتری نسبت به بسیاری از خوراک­های معمولی و متعارف دارد. هنگام فرموله کردن رژیم غذایی با کنجاله آفتابگردان، همیشه باید ترکیب تحلیلی واقعی دسته مورد استفاده را به جای مقادیر جدول در نظر گرفت.

در جدول زیر محتوای تغذیه­ای کنجاله آفتابگردان، بر اساس ارزیابی­های انجام شده توسط کشورهای مختلف را می­توان مشاهده کرد:

جدول 1. ارزش غذایی کنجاله آ،تابگردان. منبع: https://www.pig333.com/articles/sunflower-meal-as-pig-feed-ingredient_17254/

ویژگی­های تغذیه­ای

نشخوارکنندگان

کنجاله آفتابگردان برای مدت طولانی برای تغذیه نشخوارکنندگان مورد استفاده قرار گرفته است و در قرن نوزدهم به عنوان یک ماده عالی مورد توجه قرار گرفت. از آن زمان تاکنون آزمایش‌های متعددی تأیید کرده‌اند که حتی با پوست، می‌توان از کنجاله‌ی آفتابگردان بدون مشکل به‌عنوان مکمل پروتئین در جیره‌های نشخوارکنندگان استفاده کرد. کنجاله آفتابگردان می­تواند جایگزین کنجاله سویا (و سایر وعده های غذایی روغنی با محتوای پروتئین بالاتر، مانند کنجاله پنبه دانه یا کنجاله بادام زمینی) شود، مشروط بر اینکه رژیم غذایی از نظر پروتئین و فیبر متعادل باشد. به دلیل نوسان زیاد محتوا، کاربران باید محتوای دقیق پروتئین، فیبر و روغن کنجاله آفتابگردان مورد استفاده در رژیم غذایی را در نظر بگیرند.

قابلیت هضم مواد ارگانیک کنجاله آفتابگردان از 52 تا 74 درصد متغیر است و با محتوای فیبر همبستگی منفی دارد: کنجاله­های پوست­شده(66درصد) نسبت به کنجاله­های باپوست (61درصد) قابل هضم­تر هستند.  انرزی سوخت و ساز(ME) آن  از 8.6 تا 11 مگاژول به ازای یک کیلوگرم ماده خشک متغیر است.

کنجاله آفتابگردان در شکمبه (74 درصد پروتئین خام) بیشتر از کنجاله سویا (66 درصد) یا کنجاله کلزا (68 درصد) تجزیه و هضم می­شود. در حیواناتی که با کنجاله آفتابگردان تغذیه می­شوند، آمونیاک شکمبه به سرعت در عرض 4 ساعت پس از تغذیه افزایش می یابد، که هضم مواد ارگانیک را تسهیل می کند). عملیات حرارتی یا برشته کردن، نسبت پروتئین تجزیه ناپذیر شکمبه را افزایش می دهد. یک آزمایش ترکیبی اسید و گرما تجزیه­پذیری پروتئین را از 80% به 34-38% کاهش داد.

کنجاله آفتابگردان می­تواند تنها منبع پروتئین مکمل در جیره گاوهای شیری باشد. تولید شیر در با استفاده از کنجاله­های حاصل از پوست­گیری نسبی یا کامل آفتابگردان مشابه بود، و می­تواند جایگزین کنجاله سویا در رژیم‌های غذایی گاوهای شیری شود, 2011). در ایالات متحده آمریکا، کنجاله آفتابگردان به طور گسترده در برنامه های مکمل گاو گاو استفاده شده است.

در آزمایشی در فرانسه، کنجاله آفتابگردان، با نرخ گنجایش 15 درصدف جایگزین کنجاله کلزا در جیره غذایی گاوهای شیری شد. نتایج آزمایش نشان داد که این تغییر تاثیری بر میزان تولید و کیفیت ترکیب محصول نداشته است. در هند، تحقیقی بر روی گاوهای دورگه که کنجاله آفتابگردان، در میزان 50 و 75 درصد جایگزین کنجاله پنبه دانه شد، صورت گرفت. نتایج نشان داد که در حالت جایگزنی کنجاله آفتابگردان به میزان 75 درصد تولید شیر(به 9.12 کیلوگرم در روز) کاهش می­یابد، اما در صورتی که میزان جایگزنی 50 درصد باشد، میزان تولید شیر (9.77 کیلوگرم در روز) ثابت باقی می­ماند.

یک کارآزمایی در پاکستان بر روی گاوهای شیری دورگه نیز نتایج مشابهی داشت. در این کارآزمایی کنجاله آفتابگردان با دو نرخ 18 و 4 درصد جایگزین کنسانتره پنبه­دانه شد. نتایج نشان داد که این جایگزینی بر میزان تولید شیر و چربی شیر(4.5 درصد) اثری نداشته است، اما افزایش وزن کمتری را در پی داشته است.

در بریتانیا تحقیقی بر روی گاوهای شیری فریزن(Friesian) که کنجاله آفتابگردان در ترکیب با پودر ماهی و گوشت و استخوان(با نرخ گنجایش 76 درصد)، جایگزین کنجاله سویا و کنجاله کلزا شد، نشان داد که این جایگزنی در تاثیری بر میزان تولید شیر و ترکیبات شیر نداشت. در ایالات متحد نیز آزمایشی بر روی همین نژاد مذکور انجام گرفت. در این آزمایش کنجاله آفتابگردان حاصل از آفتابگردان نصفه و نیمه پوست­شده با نرخ گنجایش 31 درصد جایگزین کنجاله سویا شد. مشابه با نتایج آزمایش در بریتانیا، این آزمایش نشان داد که اثری بر میزان تولید و ترکیات اجزای شیر مشاهده نشده است.

کنجاله آفتابگردان را می­توان به عنوان تنها منبع پروتئین در جیره غذایی گاوهای گوشتی  استفاده کرد. در کارآزمایی‌هایی که کنجاله‌ی آفتابگردان را با دیگر منابع پروتئینی مقایسه کرده­اند، عملکرد مشابهی معمولاً در حیواناتی که جیره‌های هم­اندازه از منابع دیگر دریافت کردند مشاهده شد. در جدول زیر به برخی آزمایشات و نتایج آن­ها اشاره شده است:

جدول 2. نتایج چند پژوهش در مورد ویژگی­های تغذیه­ای کنجاله آفتابگردان در جیره غذایی گاوهای گوشتی.

در مورد گوسفندان نیز آزمایشات و تحقیقات صورت گرفته موید آثار مثبت کنجاله آفتابگردان می­باشد. کنجاله آفتابگردان رشد پشم را نسبت به کنجاله پنبه دانه به دلیل محتوای اسیدهای آمینه حاوی گوگرد تقویت می کند). کارآزمایی‌هایی صورت گرفته نشان می­دهد که گنجاندن کنجاله‌ی آفتابگردان را در رژیم‌های غذایی بره‌های پرواری به‌عنوان جایگزینی برای کنجاله سویا، کنجاله پنبه‌دانه یا کنجاله بادام زمینی قابل قبول و موفق است.

در یک مطالعه بر روی 12 بره صحرایی سودانی با سن کمتر از یک سال و وزن متوسط 18.5 کیلوگرم، اثر جایگزینی کنجاله بادام زمینی با کنجاله آفتابگردان پوست­شده بر عملکرد بره­ها بررسی شد. بره­ها به سه گروه با تعداد برابر و وزن اولیه مشابه تقسیم شدند. سه جیره غذایی تک­پروتیینه(iso-nitrogenous) و تک انرژی(iso-caloric) فرموله شدند. این جیره‌ها به‌ترتیب شامل صفر، 50 و 100 درصد کنجاله آفتاب‌گردان به جای کنجاله بادام زمینی بودند. تغذیه با جیره­های مذکور به مدت 35 روز بود. نتایج نشان داد جایگزینی کنجاله بادام زمینی با کنجاله آفتابگردان پوست­شده تأثیر معنا ­داری بر وزن نهایی بدن، افزایش وزن و عملکرد تبدیل خوراک نداشت. اما این جایگزینی اثر معنا‌داری بر مصرف خوراک داشت.

پژوهشی در برزیل با هدف بررسی اثر جایگزینی کنجاله سویا با کنجاله آفتابگردان بر ویژگی­های لاشه و اندازه بدن بره­های سانتا اینس(Santa Ines) انجام شده است. در این آزمایش 18 راس بره سالم با میانگین سنی 90 روز و 14 کیلوگرم وزن بدن به مدت 87 روز تحت بررسی قرار گرفتند. حیوانات با چایر (Cynodon dactylon) به اضافه 300 گرم از یکی از سه مخلوط کنسانتره تغذیه می­شدند: ذرت آسیاب شده + 100٪ کنجاله سویا، ذرت آسیاب شده + 50٪ کنجاله سویا + 50٪ کنجاله آفتابگردان، و ذرت آسیاب شده + 100٪ کنجاله آفتابگردان. مصرف خوراک سه بار در هفته و وزن بدن یک بار در هفته اندازه گیری می­شد. وزن بدن، وزن لاشه گرم و وزن نیم لاشه، طول لاشه، پوشش چربی لاشه، وزن و ضخامت پوست، وزن اندام های قفسه سینه (ریه، نای و قلب) و شکم (کبد و کلیه)، وزنه های خرده فروشی (گردن، ژامبون، کمر، شانه، دنده و دنده/شکم) پس از کشتار اندازه گیری شد. نتایج نشان داد که میانگین افزایش وزن روزانه و افزایش وزن کل در بره­های تغذیه شده با کنجاله سویا بیشتر از بره­های تغذیه شده با ترکیت پنجاه ـ پنجاه دو کنجاله و فقط کنجاله آفتابگردان بود. با این حال، ماده خشک مصرفی(DMI) به عنوان وزن متابولیک در رژیم غذایی کنجاله سویا در مقایسه با رژیم غذایی مرکب از دو کنجاله کمتر، اما مشابه رژیم فقط حاوی کنجاله آفتابگردان بود. وزن نیم لاشه و همچنین وزن کمر و دنده / شکم همه در جیره حاوی کنجاله سویا بیشتر از دو جیره دیگر بود.

در پژوهشی با هدف بررسی جایگزینی کنجاله سویا با کنجاله آفتابگردان در جیره میش­ها و بره­های عواسی(Awassi)سه آزمایش انجام شد. در آزمایش اول، 12 بره عواسی به چهار گروه برای اندازه­گیری قابلیت هضم کنجاله آفتابگردان و جیره­های کنترلی تقسیم شدند. جیره گروه کنترل (1) حاوی کنجاله سویا بود، در حالی که در دو جیره دیگر، حاوی کنجاله آفتابگردان به ترتیب در سطح 50٪ (2) و 100٪ (3) بود.  جیره گروه چهارم فقط شامل کنجاله آفتابگردان بود. نتایج آزمایش تفاوت معنا­داری بین بره­ های تغذیه شده با جیره های آزمایشی در قابلیت هضم ماده خشک، مواد عالی، پروتیین خام(CP)، فسفر خامCF، الیاف نامحلول در پاک کننده خنثی (NDF)، الیاف نامحلول در پاک کننده اسیدیADF  یا تعادل نیتروژن مشاهده نشد.

در آزمایش دوم، مصرف خوراک داوطلبانه برای میش‌های عواسی در طول دو دوره شیردهی و خشکی با استفاده از 36 راس میش شیرده عواسی اندازه‌گیری شد. برای دو دوره تفاوت معنا­داری بین جیره­ها در مصرف داوطلبانه وجود نداشت. بازده شیر (کیلوگرم/گله در روز)، چربی شیر (%) و کل مواد جامد شیر (%) در بین گروه‌ها تفاوتی نداشتند.

در آزمایش سوم، 42 راس بره (نر و ماده) به طور تصادفی به سه گروه آزمایشی تقسیم شدند. جیره­ها همان جیره­های آزمایشی در آزمایش اولی بود. نتایج آزمایش تفاوت معناداری در میانگین وزن نهایی بدن، افزایش میانگین وزن روزانه و میانگین ضریب تبدیل خوراک در بین گروه­های آزمایشی نشان ندادند. در مجموع، نتایج این آزمایش‌ها نشان دادند که کنجاله آفتابگردان می‌تواند جایگزین جایگزین کنجاله سویا به‌عنوان منبع پروتئینی در جیره‌های بره‌های پروار عواسی و میش‌های شیرده عواسی شود.

پرندگان

در تغذیه پرندگان، کنجاله آفتابگردان به عنوان یک ماده غنی از پروتئین اما دارای کمبود لیزین، و فیبر بالا در نظر گرفته می­شود که بخش عمده فیبر آن از قندهای نامحلول تشکیل شده است، و در نتیجه مقدار انرژی قابل متابولیسم(ME) پایینی دارد که به محتوای واقعی فیبر بستگی دارد. بنابراین کنجاله آفتابگردان ماده مناسب­تری برای مرغ­های تخمگذار نسبت به پرندگانی که نیازهای پروتئینی و انرژی بالاتری دارند، مانند جوجه­های گوشتی و بوقلمون­ها، است. همچنین ممکن است استفاده از کنجاله آفتابگردان برای جیره پرندگان در کشورهایی که کنجاله سویا در دسترس نیست یا بسیار گران است مقرون به صرفه باشد .

کنجاله­های آفتابگردان پوست­شده دارای مقادیر انرژی قابل متابولیسم بالاتری نسبت به کنجاله­های باپوست هستند، زیرا حاوی پروتئین بیشتر و فیبر کمتری هستند. کنجاله آفتابگردان استخراج شده به صورت مکانیکی دارای انرژی قابل متابولیسم بالاتری به دلیل محتوای روغن بیشتر است، اما به دلیل داشتن پروتئین کمتر، ارزش کمتری به عنوان منبع پروتئین دارد. در حالی که محتوای لیزین کنجاله آفتابگردان اندک است، اما قابلیت هضم آن خوب است. افزودن لیزین کریستالی ممکن است از نظر اقتصادی سودآور باشد، اما در نهایت به قیمت لیزین بستگی دارد. استفاده از آنزیم­های بیرونی برای کاهش اثرات منفی فیبر آفتابگردان بسیار مورد آزمایش قرار گرفته است، اما نتایج ثابت و دقیقی نداشته است.

کنجاله آفتابگردان در صورتی که میزان فیبر خام کاهش یابد، و سطوح کافی لیزین و سایر اسیدهای آمینه در جیره غذایی تامین شود، تا 30 درصد بدون اثرات مخرب بر عملکرد می­تواند در جیره غذایی جوجه­های گوشتی قرار بگیرد. در رژیم­ غذایی مرغ­های تخم­گذار نیز، می توان تا 30 درصد کنجاله آفتابگردان را بدون تأثیر بر عملکرد جایگزین کرد. در رژیم غذایی بوقلمون، میزان گنجاندن کنجاله آفتابگردان محدودتر (کمتر از 14%) است، زیرا بوقلمون­ها نیاز بیشتری به پروتئین و اسیدهای آمینه دارند و نیز آن که  کنجاله آفتابگردان ممکن است اثرات نامطلوبی (کاهش حجم روده کوچک و بافت­های سکومی و مهار فرآیندهای تخمیر در سکوم) ایجاد کند.

کنجاله آفتابگردان با وجود میزان اندک لیزین آن، و فیبر بالا، در مجموع قابلیت این را دارد که بهعنوان ماده­ای اصلی در جیره غذایی پرندگان قرار بگیرد. کمبود لیزین را می­توان با مکمل برطرف کرد. محتوای فیبر نیز باید با جدا کردن پوست در طول فرآوری آفتابگردان برای استخراج روغن به حداقل کاهش یابد. با این حال فیبر کمتر از 12 درصد هنوز هم می­تواند باعث حجیم شدن غذا در نرخ های گنجایش بالاتر ( بیش از 0 درصد) شود و در نتیجه رقیق شدن مواد مغذی جیره (به ویژه در جیره های جوجه های گوشتی) ممکن است رخ دهد. با این وجود، گلوله کردن جیره می­تواند به غلبه بر حجیم بودن آن کمک کند و در نتیجه منجر به بهبود بازده خوراک شود. این ماده غذایی را می‌توان با موفقیت در رژیم غذایی مرغ­های تخم­گذار، جوجه‌های گوشتی و پرندگان آبزی گنجاند و بسته به نوع رژیم غذایی و ماهیت سایر مواد تشکیل دهنده، به میزان 50 تا 100 درصد جایگزین کنجاله سویا شود.

مطالعه­ای به بررسی اثرات افزایش محتوای کنجاله آفتابگردان در جیره اردک‌های تخم‌گذار بر عملکرد تخم‌گذاری، وضعیت اکسیداتیو، متابولیسم لیپیدها و میکروبیوتای روده پرداخته است. نتایج این مطالعه نشان می­دهد  کنجاله آفتابگردان، تا 120 گرم بر کیلوگرم در جیره اردک های تخمگذار بدون تأثیر بر عملکرد تخمگذاری و کیفیت تخم می­تواند جایگزین کنجاله سویا شود. همچنین جایگزنی متعادل کنجاله آفتابگردان ظرفیت آنتی اکسیدانی کبدی را افزایش داد، لیپوژنز نوپدید را سرکوب کرد و میکروبیوتای روده را بهبود بخشید.

آبزیان

کنجاله آفتابگردان منبع با ارزشی از پروتئین ، به‌ویژه در شکل پوست‌­شده، برای گونه‌های ماهی است و اغلب برای جایگزینی کنجاله سویا استفاده می­شود زیرا فاقد مهارکننده­های تریپسین است و محتوای ویتامین بیشتری نسبت به کنجاله سویا دارد.

مطالعه­ای با هدف بررسی قابلیت هضم پروتئین در کنجاله آفتابگردان نیمه پوست­شده برای تغذیه ماهی­های سالمون اقیانوس اطلس انجام شده است.  در این مطالعه، سه گروه 50 تایی ماهی سالمون دو بار در روز برای یکی از رژیم­های غذایی که حاوی 422 گرم پروتئین قابل هضم(DP) بود به مدت 84 روز تغذیه شدند. پودر ماهی آنچوی خشک شده (anchovy meal) 68 درصد از پروتئین رژیم غذایی پایه را تشکیل می­داد، و  در چهار رژیم غذایی آزمایشی دیگر، کنجاله آفتابگردان به تدریج جایگزین پودر آنچوی (از 33 درصد به بالا تا 87.9 درصد) شد.  نتایج بررسس نشان داد رژیم غذایی تأثیر قابل توجهی روی نرخ رشد (1.39-1.45٪ در روز)، بازدهی خوراک (1.19-1.26)، درصد پروتئین حفظ شده در جیره (45.8-47.5)، استفاده از انرژی ناخالص (46.5-49.4٪)، درصد بقا (96.0-99.3) یا ترکیبات نهایی کل بدن و عضلات نداشت. بنابراین کنجاله آفتابگردان 271 گرم به ازای هر کیلوگرم از رژیم غذایی خشک یا    22.7 درصد از پروتئین قابل هضم، در رژیم غذایی ماهی سالمون اقیانوس اطلس بدون هیچ گونه اثرات نامطلوب بر عملکرد آن­ها قابل جایگزینی است.

پژوهشی در مورد جایگزنی پودر ماهی با کنجاله آفتابگردان به عنوان منبع پروتئین در جیره‌های بچه‌های ماهی تیلاپیا نیز موید اثرات مثبت و قابل قبول کنجاله آفتابگردان است. در این آزمایش، به منظور تعیین سطح جایگزینی بهینه، کنجاله آفتابگردان در سطوح 10، 20، 30، 40 درصد و 50 درصد جایگزین پودر ماهی در جیره­های غذایی که حاوی 40 درصد پروتئین بودند، شد. در طول یک دوره تغذیه 70 روزه، جیره های حاوی 10% و 20% پروتئین گیاهی، با مقادیری مشابه با جیره شاهد بر اساس پودر ماهی به عنوان تنها منبع پروتئین، بهترین بازدهی رشد و تغذیه را ارائه کردند. کاهش رشد مشاهده شده در رژیم­های غذایی حاوی درصد بیشتر کنجاله آفتابگردان با افزایش فقر فنیل آلامین و متیونین  و محتوای بالای فیبر غیرقابل هضم توضیح داده می­شود. نتیجه آن که کنجاله آفتابگردان زمانی که تا 20 درصد پروتئین جیره را تشکیل می­دهد، یک ماده غذایی مناسب برای جیره­ ماهی تیلاپیا است.

چندین مطالعه استفاده از کنجاله آفتابگردان تا سطح 25٪ به عنوان جایگزین جزیی برای پودر ماهی را بدون اثرات نامطلوب بر عملکرد رشد ماهی تیلاپیای موزامبیکی (Oreochromis mossambicus)، تیلاپیای سینه­قرمزا(Tilapia rendali) و تیلاپیای نیل (Oreochromis niloticus) نشان داده­اند. جایگزینی جزئی پودر ماهی با کنجاله آفتابگردان در خوراک ماهی قزل آلا (Oncorhynchus mykiss) به طور قابل توجهی عملکرد رشد آن را بهبود بخشید. مطالعه­ای دیگر نشان داده است کنجاله آفتابگردان می­تواند در رژیم غذایی بچه ماهیان کپور(Cyprinus carpio) تا سطح 75 درصد بدون هیچ­گونه تأثیر نامطلوب بر عملکرد رشد، ترکیب بدن، پارامترهای خونی و بیوشیمیایی، به عنوان جایگزین پودر ماهی استفاده شود.

مطالعات زیادی با هدف بررسی جایگزینی احتمالی پودر ماهی یا کنجاله سویا در رژیم غذایی قزل آلای رنگین­کمان انجام شده است. مطالعات اولیه نشان داده­اند که افزایش کنجاله آفتابگردان از صفر درصد به 36.5٪ منجر به مصرف کمتر ماده خشک و عملکرد پایین­تر می شود. با این حال، کارهای بعدی نرخ گنجاندن را تا 40٪ بدون اثرات مضر بر عملکرد (رشد، مصرف خوراک، بازدهی خوراک و بقا) گزارش کرده­اند.

یک آزمایش شش هفته‌ای در آکواریوم برای مطالعه ضریب تبدیل خوراک  در بچه‌های کپور هندی تغذیه شده با سبوس گندم (13.81٪ پروتئین)، کنجاله آفتابگردان (35.52٪ پروتئین) و گلوتن ذرت (26.15٪ پروتئین) انجام شده است. مواد مذکور به میزان 4 درصد وزن مرطوب بدن ماهی دو بار در روز عرضه شد. بالاترین میانگین وزن بدن (0.03 ± 0.31 گرم) را در کنجاله آفتابگردان و پس از آن گلوتن ذرت (0.01 ± 0.23 گرم) و سبوس گندم (0.02 ± 0.19 گرم) به دست آمد. ضریب تبدیل محاسبه شده سه رژیم غذایی برای سبوس گندم (019/0) بیشترین و برای آفتابگردان کمترین (003/0) بود. همبستگی بین میانگین وزن بدن و مقادیر ضریب تبدیل خوراک در مورد سبوس گندم به‌طور معنا‌داری منفی بود در حالی که در مورد کنجاله آفتابگردان و گلوتن ذرت، همبستگی منفی معنادار نبود.

یک مطالعه کنجاله آفتابگردان را به‌عنوان جایگزینی برای پودر ماهی در بچه‌های میگوی ببری که هم در مخزن و هم در قفس خالص در شوری 26-33 ppt پرورش می‌یابند، ارزیابی کرد. پنج رژیم غذایی عملی با ترکیب کنجاله آفتابگردان در سطوح 0، 2.5، 5، 7.5 و 10 درصد جایگزین پودر ماهی شد. شاخص اسید آمینه ضروری جیره­های آزمایشی از 0.91 تا 0.88 متغیر بود. مطالعه رشد و قابلیت هضم به مدت 45 روز در میگوهای آزمایشی در مخزن با وزن 02/0±51/0 گرم با سه تکرار برای هر برای هر گروه انجام شد. کاهش معناداری (05/0>P) در ضرایب رشد روزانه و کارایی مصرف پروتئین در میگوهای تغذیه­شده با جیره­های حاوی کنجاله آفتابگردان بالای 5/2 درصد در مخازن مشاهده شد. قابلیت هضم لیزین و متیونین (به ترتیب 0.11 ± 92.4 و 0.01 ± 93.4 درصد) به طور معنی داری (P<0.05) در سطح گنجایش 2.5 درصد نسبت به سطح 10 درصد (به ترتیب 0.12±81.67 و 0.17±83.36 درصد) بیشتر بود. پروفیل اسید آمینه آزاد ماهیچه میگو در 4 ساعت پس از تغذیه، سطوح پایین­تری را برای ایزولوسین، لوسین، لیزین و والین در میگوهای تغذیه شده با سطح بالاتری از کنجاله آفتابگردان نشان داد (05/0P<). کاهش سطح این اسیدهای آمینه ضروری می­تواند سنتز پروتئین و در نتیجه رشد را مختل کند. با سه رژیم غذایی (صفر، 5 و 10 درصد کنجاله آفتابگردان) یک آزمایش رشد 10 هفته ای نیز در قفس­های خالص با بچه­های میگو ببری با وزن 0.2 گرم انجام شد. به طور معنی داری (05/0>P) ضرایب رشد روزانه کمتری در میگوهای تغذیه شده با رژیم غذایی کنجاله آفتابگردان 10% نسبت به گروه کنترل مشاهده شد. نتایج نشان می‌دهد که کیک آفتابگردان را می‌توان تا 5 درصد جایگزین 20 درصد پودر ماهی در خوراک‌های عملی میگوهای دریایی بدون به خطر انداختن رشد ترکیب کرد.

محدودیت­های مصرف

یکی از مزایای اصلی کنجاله آفتابگردان این است که فاکتورهای ضدتغذیه ای مانند دانه های سویا، پنبه دانه و کلزا ندارد. به همین دلیل، خوراکی ایمن برای همه گونه ها در نظر گرفته می شود و تنها محدودیت آن محتوای فیبر و کمبود اسید آمینه است. با این حال، باقی مانده ها و آلودگی های حاصل از کشت، برداشت و عملیات پس از برداشت آفتابگردان ممکن است نگران کننده باشد.

استفاده از کودهای حاوی مس ممکن است باعث افزایش سطح مس در محصولات آفتابگردان شود. گوسفندان نسبت به سایر دام­ها بیشتر مستعد مسمومیت مزمن با مس هستند. در جنوب شرقی اسپانیا، مرگ و میر در بره­هایی گزارش شده است که کنجاله آفتابگردان با محتوای مس متوسط (تا 14 میلی گرم بر کیلوگرم)، اما با نسبت مس به مولیبدم بالا (بیش از 6 به 10) مصرف کرده بودند. محصولات آفتابگردان باید در ترکیب با منابع مولیبدم مانند علوفه سبز به گوسفندان داده شود، که می­تواند به جلوگیری از تجمع بیش از حد مس در کبد کمک کند.

کنجاله آفتابگردان ممکن است در طول برداشت و عملیات پس از برداشت آلوده شود: عوامل خطر عبارتند از: بقایای آفت کش­ها، بقایای هگزان، آلودگی دی­اکسین ناشی از استفاده از عوامل ضد کلوخه (anticaking)، رشد میکوتوکسین به دلیل خشک کردن ضعیف محصول پیش از ذخیره­سازی و باکتری سالمونلا.

اسید کلروژنیک، یک ترکیب فنلی موجود در کنجاله آفتابگردان، در تماس تخم مرغ با گرد و غبار آفتابگردان باعث لکه شدن پوسته تخم مرغ می شود. تغذیه طیور با گلوله های کنجاله آفتابگردان و جمع آوری مکرر تخم مرغ این مشکل را کاهش می دهد.

Oil World, 2011. Major meals, World summary balances. Oil World Weekly, February 28, 2011, 54 (8): 95-104

Golob, P. ; Farrell, G. ; Orchard, J. E., 2002. Crop Post-harvest: Principles and practice, volume 1. In: Golob, P.; Farell, G.; Orchard, J. E. Crop Post-harvest: Science and Technology. John Wiley & Sons

IndexMundi, 2019. Agricultural production, supply, and distribution charts. IndexMundi, North Carolina, USA. https://www.indexmundi.com/

Kartika, I. A., 2005. Nouveau procédé de fractionnement des graines de tournesol: expression et extraction en extrudeur bi-vis, purification par ultrafiltration de l’huile de tournesol. Thèse de doctorat. Institut national polytechnique de Toulouse, spécialité: Sciences des Agroressources. http://ethesis.inp-toulouse.fr/archive/00000159/01/kartika.pdf

Carré, P, 2009. Review and evaluation major and most promising processing technologies for oil seed pretreatment and extraction.Sustoil. D2.1: Report about dehulling, the first step of oilseeds bioreffining. Sustoil: Developing advanced Biorefinery schemes for integration into existing oil production/transesterification plants. WP 2: Optimisation of primary processing (e.g. oil extraction and refinery). Creok. http://www.york.ac.uk/res/sustoil/Pages/Deliverable%202-5.pdf

Grompone, M. A., 2005. Sunflower oil. In: Bailey’s Industrial Oil and Fat Products, Sixth Edition, John Wiley & Sons, Inc. http://eu.wiley.com/WileyCDA/WileyTitle/productCd-0471384607.html

Poncet, C. ; Rémond, D. ; Lepage, E. ; Doreau, M., 2003. Comment mieux valoriser les protéagineux et oléagineux en alimentation des ruminants. Fourrages, 174: 205-229. http://www.afpf-asso.org/index/action/page/id/33/title/Les-articles/article/1486

Mendes, A. R. ; Ezequiel, J. M. B. ; Galati, R. L. ; Nascimento, V. F. ; Queiroz, M. A. A. ; Oliveira Pereira, E. A., 2006. Digestion kinetics and efficiency of microbial protein synthesis on beef steers fed sunflower meal and different energy sources. Rev. Bras. Zootec., 35 (1): 264-274

Mattii, S. ; Priori, S. ; Trombetta, M. F., 2009. Influence of sunflower cake supplementation on Marchigiana carcass and meat quality. Italian J. Anim. Sci., 8 (Suppl. 2): 513-515. https://doi.org/10.4081/ijas.2009.s2.513

Domingues, A. R. ; Silva, L. D. F. ; Ribeiro, E. L. A. ; Castro, V. S. ; Barbosa, M. A. A. F. ; Mori, R. M. ; Vieira, M. T. L. ; Sliva, J. A. O., 2010. Intake, ruminal parameters and plasmatic urea concentration in beef cattle fed diets with different levels of sunflower cake in substitution to the cotton meal. Ciências Agrárias, Londrina, 31 (4): 1059-1070. http://www.uel.br/revistas/uel/index.php/semagrarias/article/view/7604

Yagoub, M. Y. ; Talha, E. E. A., 2009. Effect of replacement of groundnut cake with decorticated sunflower cake on the performance of sudanese desert lambs. Pakistan J. Nutr., 8 (1): 46-48.  http://scialert.net/fulltext/?doi=pjn.2009.46.48

Louvandini, H. ; Nunes, G. A. ; Garcia, J. A. S. ; McManus, C. ; Costa, D. M. ; Araujo, S. C. de, 2007. Performance, carcass characteristics and body measurements of Santa Ines sheep fed diets with different proportions of sunflower meal and soybean meal. Rev. Bras. Zootec., 36 (3): 603-609.

Irshaid, R. H. ; Harb, M. Y. ; Titi, H. H., 2003. Replacing soybean meal with sunflower seed meal in the ration of Awassi ewes and lambs. Small Rumin. Res., 50 (1): 109-116. https://doi.org/10.1016/S0921-4488(03)00118-4

 Senkoylu N, Dale N. Sunflower meal in poultry diets: a review. World’s Poultry Science Journal. 1999;55(2):153-174. doi:10.1079/WPS19990011

Gill, N., 2006. Nutritive value of partially dehulled and extruded sunflower meal for post-smolt Atlantic salmon (Salmo salar L.) in sea water. Aquacult. Res., 37 (13): 1348–1359. https://doi.org/10.1111/j.1365-2109.2006.01567.x

Olvera-Novoa, M. & Olivera Castillo, Leticia & Martinez-Palacios, Carlos. (2002). Sunflower seed meal as a protein source in diets for Tilapia rendalli (Boulanger, 1896) fingerlings. Aquaculture Research. 33. 223 – 229. 10.1046/j.1365-2109.2002.00666.x.

[1]. متیونین یکی از آمینواسیدهای مهم در جیره غذایی دام، طیور و شیلات است که در تبدیل مواد غذایی به پروتئین و در نتیجه سرعت وزن‌گیری، سلامت و ایمنی بدن آن‌ها و پر درآوردن مجدد در طیور، پس از تولک‌روی (ریخته شدن پرها) تأثیرگذار است.

[2] . Fundación Española para el Desarrollo de la Nutrición Animal یک سازمان اسپانیایی است که محققین دانشگاهی و متخصصان اختصاص داده شده به تغذیه حیوانات در اسپانیا را گرد هم می‌آورد. هدف توسعه دانش علمی در مورد تغذیه حیوانات است. این اطلاعات در مورد مواد غذایی، مقررات اسپانیایی در مورد ایمنی و غیره منتشر می کند.

[3] . موسسه ملی تحقیقات کشاورزی، غذا و محیط زیست فرانسه.

[4] . شورای پژوهش ملی ، ایبلاات متحده (The National Research Council).

[5] . کتاب مرجع «جداول برای طیور و خوک، ترکیب غذا و نیازهای غذایی»، ویرایش چهارم، برزیل.